Soewarsih Djojopoespito (1912-1977)
KITLV: HISDOC, foto nr. 33947
"Na zo'n lezing over Max Havelaar voelde ik me niet meer eenzaam thuis. Opeens had mijn leven zin en betekenis gekregen, en besefte ik wat mijn toekomstdromen moesten zijn. Ik hoorde mijn buurmeisjes praten en lachen. Maar ik dacht bij mezelf: 'Mijn leven is anders ingesteld dan het hunne. Noem het dat wij geen "jeugd" beleven, maar voor ons, jonge Indonesiërs is geen jeugd weggelegd. Want zodra wij de schoolbanken verlaten hebben, wacht ons allen een zware taak: leiders te worden van ons volk.' Het leek hovaardig om het zo te zeggen, maar later is gebleken dat wij, die jeugd van mijn tijd dan, veel hebben moeten bijdragen tot de nationale beweging, hetzij als een klein schroefje alleen en geen leidende figuur, zoals wij het van ons zelf gedacht hadden."
Soewarsih herinnert zich met de bovenstaande woorden haar schooltijd. Die was op verschillende manieren bijzonder. Dat zij met haar oudere zusje Soewarni één van de zeven Kartini-scholen bezocht, met daarna de MULO te Buitenzorg, was destijds bijzonder voor Indonesische meisjes. Hun uitzonderingspositie werd versterkt doordat de zusjes ervoor kozen gekleed in kain en kebaya naar school te gaan. De Hollandse medeleerlingen reageerden afkeurend. Soewarsih: "In hun omgeving droegen de baboes zulke kleren."
De moed om anders dan de Europese bevolkingsgroep te zijn, in een tijd dat die toonaangevend heette te zijn, en om daarbij een ideaal te volgen, zouden het leven van Soewarsih kenmerken. Juist haar opleiding in een overwegend Europese omgeving droeg daaraan bij. Over haar opleiding aan de Europese Kweekschool te Soerabaja, bekostigd dankzij het Kartini-fonds, schreef ze: "In het begin keken de Hollandse kinderen wat laatdunkend op ons neer, op de twee Javaantjes die uitverkoren waren samen met hen te leren. (...) Het 'blank' houden van een school gaf een school stijl en aanzien. Door onze aanwezigheid was er een duistere vlek op het aanzien gekomen."
Door deze en andere invloeden gevormd, stelde Soewarsih haar leven en talenten in dienst van het nationalistische ideaal. Indonesië moest komen, een nieuwe wereld. Ook haar echtgenoot Soegondo Djojopoespito (1905-1978) deelde dat streven. Samen zetten ze zich in voor beter onderwijs aan Indonesische kinderen. De positie van de vrouw moest daarbij evenwaardig zijn aan die van de man. Daar ontbrak nog het een en ander aan; zo kwam polygamie kwam veel voor. Over de positie van vrouwen publiceerde Soewarsih regelmatig in Kritiek en Opbouw, Algemeen, Onafhankelijk en Vooruitstrevend Indisch Tijdschrift.
Soewarsih schreef meer dan maatschappij-kritische artikelen; er verschenen verhalen en romans. De bekendste daarvan is de Nederlandstalige roman Buiten het gareel, gepubliceerd dankzij de inzet van Eddy du Perron die het belang ervan inzag.
Veel waardering voor haar werk heeft Soewarsih tijdens haar leven niet ontvangen. Een Indonesische prijs woog kennelijk niet op tegen het Nederlandse aanbod haar grote roman in het Indonesisch te laten vertalen. Ze deed het zelf, en het boek verscheen in 1975 als Manusia bebas, de vrije mens. Dat maakte haar gelukkig, zoals ze bescheiden schreef: "(...) ik beschouw het als een testament voor onze jongeren, dit simpele, wat ik ze aan heb te bieden. Het leven zonder idealen is dor en droog."
De publicatie verscheen op tijd. In 1977 overleed ze plotseling aan een hersenbloeding. Zij had getracht te leven naar de betekenis die zij legde in Manusia bebas, de vrije mens: "Dat impliceert een mens, vrij van vooroordeel, vrij van vrees, van bindende vormen en tradities; en in mijn poging om geestelijk vrij te zijn, vaak mislukkingen ondergaan, vaak tegenstand van de eigen mensen, besef ik dat de mens, ondanks dat falen en opstaan, eerst innerlijk vrij moet zijn om dan pas te denken aan de opbouw van een betere toekomst voor zijn volk."
Citaten uit:Gerard Termorshuizen: 'Soewarsih Djojopoespito, Cibatok 20 april 1912 - Yogyakarta 24 augustus 1977'. In: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden 1978-1979, pag. 39-48. Idem: 'Een leven buiten het gareel'. In: Engelbewaarder Winterboek 1979, pag.109-122.
Meer lezen van Soewarsih Djojopoespito?
Artikelen
Over Soewarsih Djojopoespito
