Biografie

Ze noemde zich Oristorio di Frama. Van beroep was ze zangeres. Bijna niemand kende haar toen ze in 1872 in Parijs een open brief schreef aan Alexandre Dumas. Fel verdedigde ze de rechten van de vrouw tegen het door hem geschreven anti-feministische l'Homme-Femme (Paris, 1872) - de 'manvrouw'. Achter het pseudoniem Oristorio di Frama ging de Nederlandse Mina Kruseman schuil, die kort daarna onder haar eigen naam aan een geruchtmakende toernee begon door Nederland en België. Samen met die andere bekende negentiende-eeuwse feministe Betsy Perk bepleitte zij voor volle zalen de emancipatie van de vrouw. In deze jaren was zij de meest bewonderde en tegelijkertijd de meest verguisde feministe van haar tijd. Sommige vooraanstaande personen in de Nederlandse republiek der letteren zoals Johannes van Vloten en Conrad Busken Huet moesten niets van haar hebben - de laatste noemde haar 'een brutale meid' - ; maar anderen als Vosmaer en Multatuli waren weg van haar; en het publiek betaalde hoge prijzen om haar te zien.

Eind 1873 publiceerde ze haar eerste roman, Een huwelijk in Indië, die in korte tijd was uitverkocht. Het was, zoals van men van haar verwachten kon, één doorlopende aanklacht tegen het huwelijk waarin de vrouw een volstrekt ondergeschikte positie innam ten opzichte van de man. Jan ten Brink heeft indertijd in zijn literatuurgeschiedenis van de Nederlandse letterkunde van de negentiende eeuw haar boodschap in drie zinnen treffend samengevat: 'Vrouwen zijn engelen! Mannen zijn ellendelingen! Kinderen zijn naar!'

Het boek werd wisselend gerecenseerd, maar het trok de aandacht en er zou zeker een tweede druk van zijn verschenen, als Mina geen ruzie had gekregen met de uitgever. Wel maakte ze een toneelbewerking van haar roman onder de titel De Echtscheiding, waaruit ze regelmatig fragmenten voorlas tijdens de vele lezingen die ze in 1874 - nu alleen - in Nederland bleef geven. Het lukte haar zelfs om het stuk op het repertoire van een toneelgezelschap te krijgen - met haarzelf in de hoofdrol -, al viel het na niet meer dan zes voorstellingen. Meer succes had ze met de opvoering van Multatuli's drama Vorstenschool, waarin ze optreedt samen met haar 'leerlinge' - zo staat ze aangekondigd op de affiches - Elize Baart. Overigens betekende deze opvoering het einde van haar vriendschap met Multatuli. Want Multatuli was buitengewoon onder de indruk van haar persoonlijkheid - het is niet overdreven om te zeggen dat hij verliefd op haar was - maar had geen hoge dunk van haar artistieke kwaliteiten. Tegen zijn zin ging in 1875 Vorstenschool in première met Mina Kruseman in de hoofdrol als koningin Louise. Ze kregen hierover een laaiende ruzie die grotendeels in het openbaar werd uitgevochten. Ondanks de bezwaren van Multatuli was deze onderneming toch een succes - zowel het stuk als de acteerprestaties van Mina Kruseman werden in het algemeen lovend besproken.

Na achtentwintig voorstellingen hield Mina Kruseman Vorstenschool voor gezien en ging ze weer met eigen werk het toneel op, nu samen met Elize Baart en nog een actrice die zij zelf had opgeleid.

En dan op het hoogtepunt van haar roem, houdt ze ermee op. Ze heeft genoeg van het 'anti-artistieke Nederland'. Ze verlangt na deze rumoerige jaren naar rust - rust, die ze in Nederlands-Indië hoopt te vinden. Ze woont nog korte tijd in Brussel en vertrekt dan, in augustus 1877, naar Nederlands-Indië. Als afscheid aan Nederland liet ze een even omvangrijke als omstreden autobiografie na: Mijn leven. Die bevatte in drie delen de herinneringen aan haar leven tot 1877. Zonder zich te bekommeren om de gevoelens van mensen met wie ze vertrouwelijk was omgegaan, citeerde ze rijkelijk uit brieven die ze had ontvangen en geschreven. Het werd een schandaal. Van veel brieven was het overduidelijk dat die nooit bedoeld geweest waren om openbaar gemaakt te worden. Vroegere bewonderaars als Multatuli en Vosmaer waren woedend over dit indiscrete gedrag: alles wat zij haar in vertrouwen over henzelf en anderen hadden meegedeeld, lag nu op straat. Voor het grote publiek was het natuurlijk prachtig, en het boek werd druk gelezen en besproken. Nog eenmaal stond Mina Kruseman in het middelpunt van de belangstelling, al zal ze daar zelf op weg naar Indië weinig van gemerkt hebben. Zij bevond zich aan boord van de prinses Amalia van de Nederlandse Stoomvaartmaatschappij ver van al het rumoer.

Achtendertig jaar oud was ze toen, en even plotseling als ze in het openbare leven was opgedoken, was ze er weer uit verdwenen - tenminste, zo lijkt het.

Mina - voluit Wilhelmina Jacoba Pauline Rudolphine - Kruseman werd geboren in Velp op 25 september 1839. Zij was de oudste dochter van H.G. Kruseman, die in januari dat jaar getrouwd was, ontslag had genomen als officier uit het Nederlands-Indische leger, waarin hij bijna vijftien jaar gediend had, en zich vervolgens gevestigd had in de buurt van Arnhem. Daar werden na Mina nog drie dochters geboren, de laatste in 1843, het jaar dat haar vader besloot om alsnog zijn carrière in het Indische leger voort te zetten. Het ontslag werd ongedaan gemaakt en de tijd die hij in Nederland had doorgebracht werd beschouwd als verlof. In april 1844 keerde hij met zijn gezin en in de rang van luitenant-kolonel terug naar Nederlands-Indië. Na korte tijd militair commandant op de Molukken geweest te zijn werd hij eind 1846 benoemd tot kolonel en commandant van de 'Tweede militaire afdeeling op Java', wat inhield dat hij in Samarang geplaatst werd. Daar bleef hij wonen totdat hij in 1854 gepensioneerd werd als generaal-majoor en terugkeerde naar Nederland.

Mina Kruseman heeft dus van haar vierde tot haar vijftiende in Indië gewoond. Na haar terugkeer woonde zij in Den Haag en Ginneken (bij Breda) en na de dood van haar moeder in 1859 verhuisde het gezin naar Brussel, waar Mina na enkele jaren alleen met haar vader overbleef: twee van haar zusters stierven en de derde trouwde met S.J. van Deventer, die resident van Soerabaja was, en verhuisde met hem naar Indië. In Brussel studeerde Mina piano en zang aan het conservatorium en nam deel aan het Brusselse uitgaansleven. Even is ze nog verloofd geweest, maar toen haar verloofde op aandrang van zijn familie de verloving verbrak, wilde ze nooit meer iets van een huwelijk weten - ondanks de vele aanzoeken die haar naar eigen zeggen gedaan werden.

Omdat ze in Nederland de kans niet kreeg om op te treden als zangeres, besloot zij in 1871 haar geluk in de Verenigde Staten te beproeven. Onder de pseudoniemen Karcilla Réna en Stella Oristorio di Frama slaagde ze erin om enkele concerten te geven, maar de echte doorbaak bleef uit. Vandaar dat ze in 1872 terugkeerde naar Europa en begon aan de hiervoor genoemde geruchtmakende carrière als feministe in Nederland.

In augustus 1877 vertrekt ze dan naar Nederlands-Indië, waar ze tot 1883 zal blijven. De rest van haar leven zal ze voornamelijk in Frankrijk doorbrengen, waar ze in 1922 overlijdt.